Đình thần Thông Tây Hội (phường 11, quận Gò Vấp, Tp. Hồ Chí Minh) từ lâu đã nổi tiếng là ngôi đình lâu đời nhất không chỉ ở Sài thành mà cả vùng đất phương Nam. Ngôi đình được những người di dân có quê gốc Nghệ An dựng lên từ năm 1679. Ban đầu chỉ dựng bằng tre, vách lá, đến năm 1883, Đình thần Thông Tây Hội mới xây dựng theo kiến trúc như hiện nay. Trải qua nhiều biến cố của lịch sử, ngôi đình vẫn tồn tại sau nhiều lần trùng tu, sửa chữa và chính thức được công nhận là Di tích Kiến trúc nghệ thuật, văn hóa lịch sử Quốc gianăm 1998.

Đình Thông Tây Hội (Ảnh: hcmcpv.org.vn)

Đình thần Thông Tây Hội là nơi thờ Thành Hoàng, người bảo vệ cư dân khỏi thiên tai, địch họa, tránh thú dữ…, cụ thể ở đây là thờ hai vị thần Đông Chinh Vương và Dực Thánh Vương, hai hoàng tử con vua Lý Thái Tổ (974-1028). Nhờ hai vị thần này mà đời đời cư dân trên vùng đất mới khẩn hoang được sống trong an yên, mùa màng tươi tốt, con cháu được hưởng phước lành. Do vậy, việc duy trì thờ cúng diễn ra quanh năm, lễ vật cúng thường cũng đơn giản, mùa nào thức nấy, theo sản vật địa phương, chủ yếu bởi tấm lòng thành, thật thà chất phác đúng như bản chất lương thiện của những người dân Nam Bộ.

Phía cổng chính đình là bức bình phong thờ thần Hổ, hình tượng phổ biến trong đời sống dân gian của người Việt. Hổ biểu tượng của sự dũng mãnh, uy linh và có khả năng trấn giữ cửa ải (Ảnh: dantri.com.vn)

Đình thần Thông Tây Hội có kiến trúc hoàn toàn đúng với phong cách truyền thống của đình cổ ở miền Nam thế kỷ 19. Hiện đình vẫn gìn giữ được gần như nguyên vẹn cấu trúc và vật liệu xây dựng như xưa. Đình có 3 thành phần chính là Võ ca, Chánh điện và Hội sở.

(Ảnh: hcmcpv.org.vn)

Võ ca là nơi xây chầu, hát bội chỉ có mái, cột gỗ và không có tường bao xung quanh.

Nhà Hội sở là văn phòng ban trị sự, nơi tiếp khách và chuẩn bị tế lễ.

Phần mái đình được lợp ngói âm dương xếp san sát nhau theo kiểu "trùng thiềm điệp ốc".(Ảnh: hcmcpv.org.vn)

Điểm nhấn cũng là phần đặc sắc nhất của Đình thần Thông Tây Hội chính là Chánh điện, nơi thờ phụng các vị thần, được tạo nên bởi hai nếp nhà ghép trùng nhau theo kiểu “trùng thiềm điệp ốc”. Trên nóc có tượng lưỡng long tranh châu bằng gốm men xanh, phần chạm khắc, trang trí trong Chánh điện cũng có những đặc trưng Nam Bộ như các đầu kèo, đường xà đều được chạm khắc đầu rồng và cành mai; các bao lam chạm theo đề tài lân - ly - quy - phụng, hoặc đề tài mẫu đơn - trĩ. Đặc biệt các đồ thờ cúng trong Chánh điện đều vẫn giữ nguyên được nước sơn son thếp vàng cổ… Ngoài ra, Đình thần Thông Tây Hội còn có thêm các thành phần kiến trúc phụ, bao gồm: Bia Ông Hổ, bàn thờ Thần Nông, miếu Bà Chúa Xứ.

Trong chánh điện có 48 cột, chia thành 8 dãy, chân cột khắc hình trụ thắt ở giữa. Toàn bộ hệ thống cột và kèo là gỗ sao. (Ảnh: internet)

Lễ Kỳ Yên là lễ hội quan trọng nhất được tổ chức tại Đình thần Thông Tây Hội, diễn ra vào rằm tháng Tám (15/8 âm lịch) hàng năm. Dịp này, các đoàn đại biểu là ban trị sự các đình trong vùng và các tỉnh lân cận cùng đông đảo bà con thập phương gần xa nô nức về Đình thần Thông Tây Hội cúng tế, thăm viếng. Đây thực sự là dịp sinh hoạt văn hóa tâm linh giàu ý nghĩa, góp phần phát huy những giá trị truyền thống độc đáo của dân tộc trên một vùng đất mà ở đó, ngôi đình thần cổ kính Thông Tây Hội trở thành một chủ thể văn hóa đã và luôn được người dân trân trọng và gìn giữ.