Lăng Gia Long hay Thiên Thọ Lăng là lăng tẩm của Gia Long hoàng đế (1762–1820), vị vua sáng lập Triều Nguyễn. Lăng Gia Long là một quần thể nhiều lăng tẩm trong hoàng quyến, nay thuộc địa phận xã Hương Thọ, thành phố Huế.

Lịch sử Lăng Gia Long

Hoàng đế Gia Long tên húy là Nguyễn Phúc Ánh, sinh năm 1762. Ông là vị hoàng đế sáng lập ra nhà Nguyễn - triều đại cuối cùng trong lịch sử phong kiến Việt Nam - lên ngai vàng năm 1802, sử dụng niên hiệu là "Gia Long" và trị vì đất nước đến khi qua đời năm 1820. Cũng dưới thời vua Gia Long, Quốc hiệu Việt Nam lần đầu tiên chính thức được sử dụng vào năm 1804.

Ngày 21/2/1814, Thừa Thiên Cao Hoàng hậu (chính phi của Vua Gia Long) qua đời. Nhà vua đã sai các quan trong Khâm Thiên Giám đi chọn đất để mai táng vợ mình. Quá trình xây dựng Lăng diễn ra trong 6 năm (1814-1820). Về sau phát triển thành một khu lăng mộ rộng lớn.

Hoàng đế Gia Long và Thừa Thiên Cao hoàng hậu. (Ảnh: internet)

Ngày nay, Lăng Gia Long nằm trong một vùng núi hoang sơ, non xanh nước biếc thuộc xã Hương Long, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế. Toàn bộ khu vực gồm 42 ngọn đồi, núi lớn nhỏ trong đó có núi Đại Thiên Thọ là lớn nhất, nằm án ngữ, tiền án của lăng và là tên gọi của cả quần sơn này. Đường vào lăng Gia Long xuyên qua khu rừng thông rộng lớn. Chính thiên nhiên ở đây, rừng thông xanh mướt đã làm nên đường biên tự nhiên cho khu lăng mộ, bởi lăng Gia Long không xây dựng la thành bao bọc bên ngoài giống lăng tẩm các vua Nguyễn khác.

Đường vào lăng Gia Long xuyên qua khu rừng thông rộng lớn. (Ảnh: internet)

Lăng vua Gia Long nằm trên một ngọn đồi bằng phẳng, trước mặt là núi Đại Thiên Thọ án ngữ, sau có bảy ngọn núi làm hậu chẩm, trái phải mỗi bên 14 ngọn núi gọi là "Tả Thanh Long - Hữu Bạch Hổ". Tổng thể lăng chia làm ba khu vực. 

Khu mộ vua Gia Long và mộ Thừa Thiên Cao hoàng hậu. (Ảnh: internet)

Chính giữa trung tâm là mộ vua Gia Long và mộ bà Thừa Thiên Cao hoàng hậu. Đây là điều đặc biệt nhất trong các lăng mộ vua Nguyễn, duy nhất ở đây phần mộ có cả vua và hoàng hậu. Sở dĩ vậy vì bà Thừa Thiên Cao hoàng hậu chính là người vợ đã "nếm mật nằm gai" cùng nhà vua, luôn sát cánh cùng vua Gia Long từ lúc chạy nạn, chiến chinh, đến khi lên ngôi báu... nên đã được nhà vua cho phép đi cùng sau khi qua đời. Đây là hai mộ đá đặt cạnh nhau, dạng thạch thất, được song táng theo quan niệm “Càn Khôn hiệp đức”, một hình ảnh đẹp của hạnh phúc và thủy chung.

Bi Đình được xây dựng giữa một không gian rừng thông. (Ảnh: internet)

Bi Đình phủ ngói lưu ly quen thuộc dưới triều Nguyễn, ngói lưu ly là vật liệu được dùng xây dựng Kinh Thành, Hoàng Thành, Tử Cấm Thành, cung diện, lăng tẩm,... (Ảnh: internet)

Bên trái khu lăng mộ là Bi Đình, được xây dựng giữa một không gian rừng thông. Bi Đình là nhà bia ghi công trạng, một công trình kiến trúc quen thuộc có ở hầu hết các lăng tẩm vua chúa triều Nguyễn. Trong Bi Đình đặt tấm bia "Thánh Đức thần công" chạm khắc tinh tế, sau gần 200 năm vẫn còn rõ chữ. Đây là tấm bia của vua Minh Mạng dựng lên ca ngợi vua cha Gia Long của mình. Bi Đình phủ ngói lưu ly quen thuộc dưới triều Nguyễn, ngói lưu ly là vật liệu được dùng xây dựng Kinh Thành, Hoàng Thành, Tử Cấm Thành, cung diện, lăng tẩm,...

 Khu vực tẩm điện. (Ảnh: internet)

Bên phải khu lăng mộ là khu vực tẩm điện với điện Minh Thành là trung tâm. Điện Minh Thành là nơi thờ, thắp hương lễ bái hoàng đế và hoàng hậu thứ nhất là bà Thừa Thiên Cao hoàng hậu. Ba lối bậc cấp dẫn lên điện thờ được tạo thành từ bốn con rồng đá uy nghiêm ngậm ngọc, tay cầm hý cầu. Điện Minh Thành ngày trước có thờ nhiều kỷ vật gắn liền với cuộc đời bôn ba chiến chinh của vua Gia Long như mũ, đai, yên ngựa. Minh Thành có nghĩa là "sự hoàn thiện rực rỡ", thế nhưng khu tẩm điện này rất đơn giản, chỉ có dấu ấn thời gian, không cầu kỳ, không sơn son thếp vàng như một số tẩm điện ở các lăng khác.

 Lăng Vua Gia Long là một bức tranh trác tuyệt về sự phối trí giữa thiên nhiên và kiến trúc. (Ảnh: internet)

Lăng Gia Long còn là quần thể lăng tẩm của hoàng quyến vua Gia Long, có thể kể đến lăng chúa Nguyễn đời trước, lăng vợ chúa Nguyễn, lăng mẹ vua Gia Long, lăng chị ruột vua... Ngoài chính lăng tẩm của vua Gia Long và hoàng hậu thì lăng tẩm được chú ý nhất, đẹp nhất tiếp theo chính là lăng Thiên Thọ Hữu, nơi chôn cất vợ thứ hai của vua Gia Long - bà Thuận Thiên Cao hoàng hậu.

Điện Gia Thành là nơi thờ Thuận Thiên Cao Hoàng hậu, nằm kế bên phải lăng mộ của bà, có kiến trúc tương tự Điện Minh Thành (Ảnh: internet)

Công trình được công nhận là di tích cấp quốc gia ngày 27/9/1997. Lăng Vua Gia Long là một bức tranh trác tuyệt về sự phối trí giữa thiên nhiên và kiến trúc, trong đó, thiên nhiên là yếu tố chính tạo nên nét hùng vĩ của cảnh quan. Không gian lăng tĩnh lặng nhưng đầy chất thơ để suy ngẫm về những thành bại của cuộc đời mình cũng như vinh nhục của Vị vua đầu tiên của nhà Nguyễn.